بررسی نقش حازم قرطاجنی در انتقال بوطیقای یونانی به حوزۀ بلاغت اسلامی (با تکیه‌بر کتاب منهاج البلغاء و سراج الأدباء)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 فارغ التحصیل دکتری از دانشگاه شهید بهشتی. مدرس دانشگاه فرهنگیان. پردیس شهید مفتح

2 استاد گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

   در میان آثار متقدمان، آخرین نشان از پیوند میان فن شعر ارسطو و نقد عربی در کتاب منهاج البلغاء و سراج الأدباء از حازم قرطاجنی به چشم می­ خورد. وی بی ­آنکه مفتون عظمت ارسطو شود یا عظمت کار و خلاقیت او را نادیده بگیرد، طرحی را تدوین کرد که الهام گرفته از نظرات یونانیان و معطوف به سروده­ های عربی و در یک جمله، نشان از تلفیق بوطیقای یونانی با بلاغت اسلامی‌دارد. حازم متوجه این نکته شد که ضمن توجه به نظرات شعری یونانیان، باید عصارۀ نظریۀ شعر عربی را در مدرسه بلاغیون مسلمان جستجو کند و در این مسیر از نقش و نظرات مهم بلاغیون و فلاسفه اسلامی از جمله ابن‌سینا و فارابی غافل نشود. بااین‌وجود اختلاف‌نظرهایی بین حازم قرطاجنی با فلاسفه اسلامی در قضیه شعر وجود دارد که این پژوهش در پی آن است که با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن بررسی و مقایسه عناصر سازندۀ شعر از نگاه یونانیان و فلاسفه اسلامی و هم‌چنین نقش واسطه­ای و تعدیل‌کننده‌ی حازم قرطاجنی در این موضوع، به سؤالاتی از این قبیل پاسخ دهد که اصلی­ترین شاخصه کار حازم در انتقال قواعد شعر یونانی به حوزه اسلامی چه بوده است؟ همچنین مهم‌ترین اختلاف حازم با فلاسفه اسلامی در موضوع عناصر تشکیل‌دهنده‌ی شعر کدم‌اند؟ نتیجه این پژوهش نشان­گر این حقیقت است که حازم در عمل موفق شد ساختار منسجم و نظام­مندی را طراحی کند که نمونه­ آن را نه می­توان در مکتب شارحان آثار یونانی سراغ گرفت و نه در مدرسه بلاغیون مسلمان. این­ها، بعلاوه اشراف کامل او بر دو نظریه «یونانی-فلسفی» و «عربی-بلاغی» منجر به تألیف کتابی شد که در موضوع خود تا قرن­ ها بی­بدیل ماند. روش وی در این کتاب بر پایه به‌گزینی، نظم و قیاس استوار است.

کلیدواژه‌ها