رموز المقاومة فی شعر نزار قبانی (قصیدة "راشیل و أخواتها" أنموذجاً)

برخی از شاعران معاصر عربی برای بیان تجربه­ها و دغدغه­های گوناگون خود و جامعه و جهت اصالت بخشی به اثر ادبی خویش، به فراخوانی چهره­های برجستۀ سنتی روی آورده­اند و بهره‌گیری از این شخصیت­ها و بیان تجربه­های متعدد از رهگذر آنان یکی از ترفندهای مهم ادبی این شاعران است. نزار قبانی (1923-1998 م) به‌عنوان یکی از مشهورترین و پرمخاطب­ترین شاعران معاصر عربی در قرن بیستم پس از شکست عرب­ها در ژوئن 67  به‌طورجدی به شعر سیاسی و پایداری روی آورده است. قصیده «قانا» از قصاید برجسته وی است که به دنبال بمباران قانا توسط اسرائیل در 1996 سروده شده و فراخوانی نمادین شخصیت‌های مختلف دینی، تاریخی، اسطوره­ای و ادبی جلوۀ ویژه­ای به این قصیده داده است. بی­شک شرایط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی جهان عرب و آبشخورهای فکری و فرهنگی مختلفی که شاعر از آن­ها بهره برده و ذهن وقاد و دید نقادانۀ وی در فراخوانی این شخصیت‌ها مؤثر بوده است. بر این اساس، پژوهش حاضر تلاش دارد با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر شناخت اطلاعاتی از شعر مقاومت معاصر عرب به‌ویژه سبک و مضمون شعر نزار قبانی به سؤالات زیر پاسخ دهد: نزار قبانی در قصیدۀ مشهور خود از چه شخصیت­هایی بهره برده است؟ این شخصیت­ها در شعر او دارای چه کارکردی بوده و چه نقشی را ایفا می­کنند؟ چه عواملی باعث گرایش شاعر به استفاده از نمادها در قصیدۀ وی شده است؟ نتیجه پژوهش نشان می­دهد: این حضور نمادین گاه شامل شخصیت‌های دینی چون مسیح، امام علی (ع) و امام حسین (ع) است و گاه شخصیت‌های اسطوره­ای عرب و غیر عرب چون دنکیشوت و عنتره و... را شامل می­شود و نزار با نظر به خفقان موجود از جانب حاکمان عربی وقت، با کاربست نمادین این شخصیت‌ها و دلالت­های وجودی نهفته و آشکارشان به‌صورت مثبت و گاه تحول‌یافته و منفی، سعی کرده نگرش­ها، پیام­ها، دردها، تجارب و نقدهای خود را بر دشمنان و جامعه عرب، در قالبی ادبی به مخاطب انتقال دهد.